Ulusal / Uluslararası Yayınevi Statüsü Bilgileri
Yayınevleri, dünya genelinde statüsel olarak farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. Ülkelerin akademik kültürleri, mevzuatları, ihtiyaçları, gelişmişlik düzeyleri ve piyasa şartlarına göre bu sınıflandırmalar şekillenmektedir. Bu nedenle küresel olarak genel kabul görmüş bir sınıflandırma standardı kullanıl(a)mamaktadır.
Yayınevlerinin kendi içerisinde farklı kıstaslara göre sınıflandırılmaları mümkündür. Yayın türleri, faaliyet alanları, üretim ölçeği vs. kıstaslara göre bu sınıflandırmalar yapılabilir. Ancak akademik anlamda yayınevleri açısından en çok yapılan sınıflandırma faaliyet bölgeleridir. Bir yayınevinin yayınladığı eserlerin yani yazarların coğrafi konumları ile eserlerini ulaştırdığı coğrafi konumlar onların faaliyet bölgelerini oluşturmaktadır. Bu açıdan yayınevlerini yerel, bölgesel, ülkesel (ulusal), geniş bölgesel (birkaç ülke) ya da küresel (uluslararası) ölçeklerde kendi içinde faaliyet bölgelerine göre sınıflandırılabilmektedir.
Türkiye açısından akademik kurum ve kurullarca yapılan tasniflerde yayınevlerinin “ulusal”, “uluslararası” ve “diğerleri” şeklinde üçe ayrıldığı görülmektedir. Daha doğru bir ifade ile yayınevleri “ulusal” ve “uluslararası” olarak ikiye ayrılmakta ve bu ölçekler için bazı kriterler belirlenmektedir. Bu kriterleri taşıyan yayınevleri kendisini “Ulusal Yayınevi” ve “Uluslararası Yayınevi” olarak ilan etmektedir. Burada kurumsal bir tespitten ziyade yayınevlerince ispata dayalı genel bir beyanda bulunulması durumu söz konusudur. Daha yalın bir ifade ile Türkiye’de bir yayınevinin ulusal ya da uluslararası olduğunu tespit eden ve belgeleyen bir üst kuruluş bulunmamaktadır. Yayınevi faaliyetleri için kurulan meslek birliklerinin, platformların, derneklerin ve bu işletmeleri denetleyen kamu teşkilatlarının bu konuda bir yetkilendirilmesi söz konusu değildir.
Türkiye’de “Ulusal Yayınevi” ve “Uluslararası Yayınevi” standartları genel ve ortak değildir. Bu kriterler akademik faaliyetler ve başvurulara göre değişkenlikler göstermektedir. Akademik personelin ya da adayların yayın performansının puanlanmasında esas alınan yayınevi standartları ve buralarda yayınlanan eserlerin puanlandırılması başvuru türüne göre değişmektedir. Türkiye’de yayınevlerinin standartlarının oluşturulduğu ve buna göre puanlandırıldığı akademik faaliyetler ve başvuru türlerinin en önemlileri şunlardır;
· Üniversitelerin akademik personel “Atama ve Yükseltme” puanlamalarında
· ÜAK (Üniversiteler Arası Kurul) tarafından “Doçentlik” başvurusu puanlamalarında
· Akademik personelin performansının değerlendirildiği “Akademik Teşvik” başvurusu puanlamalarında
· Bilimsel kuruluşlar tarafından “Proje Başvurusu” yayın performansı puanlamalarında
Üniversitelerin akademik personel atama ve yükseltme kriterlerinde akademik yayınların puanlanması, dolayısıyla da yayınevi sınıflandırılması sadece öğretim üyeleri (“Prof. Dr.”, “Doç. Dr.”, “Dr. Öğr. Üyesi.”) açısından söz konusudur. Öğretim üyesi dışında akademik personel (“Öğr. Gör.” – “Arş. Gör.”) atamalarında akademik yayınların puanlanması, dolayısıyla da yayınevlerinin sınıflandırılması söz konusu değildir. Türkiye’de öğretim üyelerinin atama ve yükseltme temel şartları 04/11/1981 tarih ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 65. maddesinin (a) fıkrasının 4. bendi hükümlerine dayanılarak hazırlanan ve 16/06/2018 tarih ile 30449 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Öğretim Üyeliğine Yükseltilme ve Atanma Yönetmeliği” hükümlerinde düzenlenmiştir. Ancak söz konusu yönetmelikte yayınların puanlanması, dolayısıyla da yayınevlerinin sınıflandırılması ile ilgili bir düzenleme yapılmamıştır. Bu konuda her üniversite ilgili yönetmeliğe uygun olarak bağımsız bir şekilde kendi yönergelerini (istisna olarak yönetmeliklerini) hazırlamışlardır. Dolayısıyla da akademik yayınların sınıflandırılmasında ve bu sınıflandırmaya esas yayınevleri tasnifinde de değişkenlikler yaşanabilmektedir. Daha önceleri birçok üniversite yayınevi tasnifinde “ÜAK Doçentlik Başvurusu Kriterlerine” atıf yapmakta iken son dönemlerde üniversiteler ağırlıklı olarak 27/06/2018 tarih ve 30461 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Akademik Teşvik Ödeneği Yönetmeliği” hükümlerine atıf yapmayı tercih etmektedir. Bununla birlikte bazı üniversitelerin her iki kriterin eski versiyonlarına atıf yapmaya devam ettiği de görülmektedir. Bu kapsamda ulusal ve uluslararası yayınevleri kriterlerini bir tablo olarak göstermek yararlı olacaktır.
| KRİTER TÜRÜ | ULUSAL YAYINEVİ | ULUSLARARASI YAYINEVİ |
| Yayıncılıkta Minimum Faaliyet Yılı Geçmişi | Aynı Alanda Farklı Yazarlara Ait Minimum Yayın Sayısı | Yayınların İndekslenme / Kataloglanma Şartı | Yayıncılıkta Minimum Faaliyet Yılı Geçmişi | Aynı Alanda Farklı Yazarlara Ait Minimum Yayın Sayısı | Yayınların İndekslenme / Kataloglanma Şartı |
| Doçentlik Başvurusu | 4 yıldır (Ulusal Düzeyde) | 20 kitap (Dil Şartı Yok) | Türkiye'deki Üniversite kütüphanelerinde Kataloglanma | 4 yıldır (Uluslararası Düzeyde) | 20 kitap (Dil Şartı Yok) | Dünyada İlk 500’e Giren Üniversitelerin Kütüphanelerinde Kataloglanma |
| Akademik Teşvik Başvurusu | 5 yıldır (Ulusal Düzeyde) | 20 kitap (Dil Şartı Yok) | İPTAL | 5 yıldır (Uluslararası Düzeyde) | 20 kitap (Türkçe Dışı Dillerde) | İPTAL |
| Akademik Atama (Çoğunluk) | 5 yıldır (Ulusal Düzeyde) | 20 kitap (Dil Şartı Yok) | Türkiye'deki Üniversite kütüphanelerinde Kataloglanma | 5 yıldır (Uluslararası Düzeyde) | 20 kitap (Türkçe Dışı Dillerde /// Dil Şartı Yok) | Dünyada Bilinen Üniversitelerin Kütüphanelerinde Kataloglanma |
ÜAK Doçentlik Başvuru kriterlerine göre BKCI (Web of Science Book Citation Index) tarafından indekslenen kitap ve kitap bölümleri ile CPCI (Web of Science Conference Proceedings Citation Index) tarafından indekslenen sempozyum/kongre özet/tam metin kitaplarında ulusal/uluslararası yayınevi ayrımı dikkate alınmamaktadır.
NOT: Bu metin Öğr. Gör. Mehmet MECEK tarafından 12 Aralık 2023 tarihinde Yönetim Yayınları web sayfası için hazırlanmıştır. Yazar adına kaynak gösterilmeden alıntılanamaz.